Vibratörlerin ortaya çıkışı hakkında anlatılan hikayeyi pek çoğumuz duymuşuzdur: 1800’lerde doktorlar vibratörleri ilk olarak kadınların ‘histerisini’ (günümüzde tıpta kullanımı sonlanmış, baş ağrılarından sinir krizlerine kadar pek çok şeyi içerebilen bir kavram) tedavi etmek için kullanmaya başlamıştı.
Amaç kadınları orgazma ulaştırmaktı. Bunun için vibratör kullanmak doktorları, bunu elle yapmak gibi yorucu bir işten kurtarıyordu.
Bu kesinlikle akılda kalıcı bir hikaye. Bir filmde, ödüllü bir oyunda ve birden fazla belgeselde de bu hikayeye yer verildi.
Fakat yeni araştırmalar, bunun yalnızca bir hikaye olabileceğine işaret ediyor.
Doktorların vibratörü, kadınlara histeri tedavisi amacıyla mastürbasyon yapmak için kullandığına dair hikayenin izini sürdüğümüzde, karşımıza The Technology of Orgasm: “Hysteria”, the Vibrator, and Women’s Sexual Satisfaction (Orgazmın Teknolojisi: “Histeri”, Vibratör, ve Kadınların Cinsel Tatmini) adlı bir kitap çıkıyor.
1999’da yayımlanan bu kitap, şimdilerde ABD’deki Cornell Üniversitesi’nde araştırmacılık yapan teknoloji tarihçisi Rachel Maines tarafından yazılmıştı.
Amerikan Tarih Derneği’nden bir ödül de kazanan kitabın aldığı övgüler ve ulaştığı popülariteye rağmen, akademik dergi Journal of Positive Sexuality’de (Pozitif Cinsellik Dergisi) yayımlanan bir makaleye göre bu kitaptaki iddiaların temelleri pek de sağlam değil.
Makalenin yazarlarından, Georgia Teknoloji Enstitüsü’nden Halie Lieberman “Cinsellik tarihinden bildiğim kadarıyla doktorların böyle bir şey yapması son derece düşük ihtimal” diyor ve ekliyor:
“Kitabın kaynaklarını kontrol etmeye başlar başlamaz bu hikayeyle ilgili sorunlar olduğunu fark ettim.”
Lieberman ortaya farklı bir görüş atıyor: Evet, sırta veya boyna masaj yapmak için kullanılan ve “vibratör” olarak bilinen mekanik cihazlar 1900’lerden bu yana kadınlar tarafından mahrem amaçlar için kullanılıyordu.
Fakat 1900’lerin öncesinde, vibratörlerin doğrudan tüketicilere değil doktorlara pazarlandığı dönemde buna dair tek bir iz yok.
Dahası, kadın orgazmının ne olduğunu tam anlamıyla kavrayamamış doktorların bu cihazları kadınların histerisini iyileştirmek için kullanması da pek olası değildi.
Efsanenin kökeni
1800’lerde elektrikli vibratörler için dergiler, tıp yayınları ve gazetelerde sıklıkla reklam veriliyordu.
1904 yılındaki bir reklamda bir kadının rahat bir şekilde oturduğu, kafasını hafifçe bir yana yatırdığı, arkasında uzun bir beyaz önlükle duran doktorun da boynuna dokunduğu görülüyordu. Ellerinden birinde, kalın ve siyah bir kabloya bağlı metal bir cihaz yer alıyordu.
Fakat bu reklamda da vibratörün boyun dışında kullanımını ima edebilecek hiçbir şey yoktu.
İlanda “Bu yöntem masözlerin yorulmasını yarı yarıya azaltıyor. İşlemden sonsuz kat daha iyi sonuç alınıyor” ifadeleri yer alıyordu.
Başka bir reklamdaysa vibratörü doktorun değil bir kadının kendi üzerinde kullandığı görülüyordu.
1913 yılında çıkan bu Sanofix vibratörü, küçük tahta bir kutuda satılan ve şekli saç kurutma makinasına benzeyen bir cihazdı. Alete farklı başlıklar da takılabiliyordu.
Bir dizi fotoğrafta bir kadının ciddi bir yüz ifadesiyle vibratörü alnı, çenesi, boynu ve göğsünde kullandığı görülüyordu.
Bu reklamlar, görür görmez Maines’in ilgisini çekmiş. “Sonraki 19 yılı ABD ve Avrupa’daki kütüphanelerde vibratörlerin tarihine dair daha fazla şey arayarak geçirdim” diyor ve ekliyor:
“Birincil kaynaklarda bile yeterli bilgi yoktu. Bu yüzden bunu araştırmak 19 yılımı aldı ve sonunda bir kitap yazdım.”
Orgazmın Teknolojisi kitabında vibratörlerin, histeri tedavisinde olabildiğince fazla kadını orgazma ulaştırmak için ağır bir iş yükü altında çalışan doktorlar tarafından, emek tasarrufu amacıyla kullandığı anlatılıyor.
Maines doktorların kadınlarda histeri tedavisi için mastürbasyonu kullanmasının tarihini Roma dönemine kadar götürüyor, doktorların klitorisi uyararak kadınlara bir “nöbet” geçirtip histeriden kurtarabileceğini düşündüğünü, o dönemlerde kadın cinselliğine dair bilginin az oluşu nedeniyle bu “nöbetin” aslında cinsel bir tepki olduğunu kavramadıklarını aktarıyor.
Cinsellik eğitimi
Tarih boyunca kadın cinselliği erkek cinselliği kadar ilgi çekememiş olabilir fakat Lieberman’a göre 1800’lerdeki doktorların bu konuda bu kadar da bilgisiz olması pek olası değil:
“Kitapta sanki kimse orgazmın ne olduğunu bilmiyor gibi yazmış.
“Fakat o dönemde klitoris ve kadın cinselliğine dair farkındalık vardı.”
1800’lerde ABD ve İngiltere’deki doktorların, kadınlarda hangi cinsel davranışların sağlıklı olup hangilerinin olmadığına dair teoriler geliştirdiği gerçeği de bize bunu gösteriyor.
Kadın orgazmına dair de genel bir farkındalık bulunuyordu.
Maines’in kitabındaki tarihsel örnekler de sorunluydu. Kitabın başlarında doktorların “jinekolojik masaj için” sıklıkla vibratör kullandığı bilgisine gösterdiği beş kaynağın birkaçında böyle bir bilgi yok.
Kaynaklarda vibratörler, histeri veya jinekolojik masaja dair hiçbir bilgi yok. Yalnızca regl ağrısını elektrik akımlarıyla azaltmaktan bahsediliyor. Hatta o kaynağın yazarı, regl ağrılarının azalması için “cinsel heyecanlardan tamamen uzak durmak son derece önemli” diyor.
Bir diğer kaynakta da histeri, masaj veya vibratör geçmiyor. Üçüncü bir kaynakta ise jinekolojik masaja yer verilmezken sadece genel bir masajdan bahsediliyor ve kaynağın içinde “vibratör” kelimesi bir kere bile geçmiyor.
Lieberman, Orgazmın Teknolojisi kitabınım incelerken sık sık böyle tutarsızlıklarla karşılaştığını söylüyor.
Maines ise Lieberman’ın eleştirilerini olumlu bir şekilde karşıladığını söylerken, bunun tarihe bakışını değiştirmeyeceğini vurguluyor:
“Genç bir akademisyenin kendinden önce gelen akademisyenlerin işlerini sorgulaması son derece normal.
“Orgazmın Teknolojisi’nde ortaya bir hipotez atıyorum. Onlar benim hipotezimi ikna edici bulmuyor. Sorun yok. Bu konularda uzlaşamayacağız demektir.”
Hoş titreşimler
Vibratörler zamanında “her derde deva ilaç” olarak pazarlandı.
Reklam metinlerinde uykusuzluktan felce, nevraljiden epilepsiye, tüberkülozdan siyatiğe, bel ağrısından sağırlığa, kusmaktan guta, kabızlıktan basura ve hatta boğaz ağrısına kadar neredeyse her türlü sağlık sorunu için önerildi.
Metinlerde karaciğere de iyi geldiği, hatta çocukların sağlık sorunlarını azalttığı da yazıyordu.
Bu listede histeri de yer alıyordu. Fakat Lieberman’a göre histeri hastalarında vibratör erotik bir şekilde değil, sırta veya boyna masaj yaparak rahatlatması için kullanılıyordu.
“Doktorların ofislerinde kadınların masajla orgazma ulaştırıldığına dair hiçbir kanıt yok” diyor.
Hastalarına saldırıda bulunan “güvenilmez doktorlar” olabileceğini söyleyen Lieberman, vibratörle mastürbasyonun hiçbir zaman bir tıbbi tedavi olarak görülmediğini de ekliyor.
Lieberman’ın makalesi, Maines’in teorisine karşı çıkan ilk makale değil.
Örneğin Londra’daki Open University’den klasik tarihçi Helen King gibi akademisyenler, bu uygulamanın Roma ve Antik Yunan’a kadar uzandığına dair iddialarına itiraz etmişti.
Helen King “Maines, hikayeyi Hipokrat’a kadar taşımak istiyordu, bu yüzden ilk yazılı kaynaklarda doktorların kadınları masajla orgazma ulaştırdığına dair ifadeler bulmakta kararlıydı” diyor.
Fakat o dönemlerde doktorların, evlerde bulunan kadınların yanına gitmesi alışıldık bir durum değildi.
Bir diğer problem de Maines’in hiciv ve gerçek metinler arasında bir ayrım yapmamasıydı.
King, “Roma’daki hiciv metinlerinde, hamamlardaki ‘yağlayıcıların’ kadınları dokunarak orgazma ulaştırdığına dair ifadelerin yer alması, doktorların böyle bir şey yaptığı anlamına gelmiyor” diyor ve ekliyor:
“Bu bir hiciv. Şok edici olması gerek.”
King’e göre Maines, antik tıp metinlerinde doktorların bel, diz veya kafa masajlarına dair kısımları çok farklı yorumladı.
King, Maines’i işine yarayacak kaynakları kullanıp aleyhteki kanıtları görmezden gelmekle de itham ediyor:
“Örneğin cinsel ilişki sırasında rahmin ovulması durumunda neler olacağına dair bir kısmı alıp bunu bir doktorun kadın hastasını uyarmasına çevirebiliyor.”
Gerçek hikaye
Peki doktorlar değilse, vibratörü ilk kim bir seks oyuncağı olarak icat etti?
Bunun yanıtı Maines’in bulduğu bazı reklamlarda gizli.
Doktorlar 20. yüzyılın başlarında vibratörlerin her derde deva olmadığını anlayınca, bu cihazların üreticileri bir sorunla karşı karşıya kaldı.
Bunları üreten koca bir endüstri vardı: Elle kurmalı versiyonundan buharla ve elektrikle çalışanlarına kadar pek çok modeli üretiliyordu.
Fakat artık daha az doktor bunlara para vermek istiyordu.
Bu şirketlerden biri 1903’te cesur bir hamle yaparak kadınlar ve erkeklere yönelik Hygei seks ürünlerinin reklamını yapmaya başladı.
Lieberman “Elektrikli ve titreşimli bir kemere benziyordu” diyor.
Bu, Lieberman’ın araştırmalarında tespit ettiği, vibratörlerin cinsellik üzerinden pazarlandığı ilk ilandı.
Fakat müstehcen görüldüğü için vibratörleri bu şekilde pazarlamak nadiren rastlanan bir durumdu.
ABD, İngiltere ve pek çok diğer ülkede müstehcenlik yasaları şirketlerin, cinsel haz için yaratılmış ürünlerin reklamlarını vermesini yasaklıyordu.
1915 yılında Amerikan Tıp Derneği’nin, vibratörlerin tıbbi kullanımının hiçbir fayda sağlamadığını, etkilerinin fiziksel değil psikolojik olduğunu kamuoyuna açıklamasının ardından bu ürünlerin doktorlardansa doğrudan tüketicilere satılması hız kazandı.
Lieberman “Vibratörleri sağlık alanında bir dolandırıcılık olarak nitelediler” diyor.
Üreticilerse bu endüstriyi öldürmektense doktorlar yerine halka satışa odaklandı.
“New York Times’ta, Chicago Tribune’da ve tüm İngiltere genelinde reklamlar verilmeye başlandı” diyor Lieberman:
“Boş zamanı olan kadınlar için bir ev eşyası olarak görülüyordu, reklamlarında gün içinde masaj yapan kadınlar yer alıyordu.”
Zaman içinde bu reklamların cinsel tonu arttı, üstsüz adamlar ve dekolteli kadınlar yer almaya başladı.
Vibratörlerin seks oyuncağı olarak reklamının yapılması böylesi engellemelerle başladığı için vibratörün cinsel haz amacıyla kullanıldığının geniş kitleler tarafından tam olarak ne zamandan beri bilindiğini bulmak zor.
Lieberman “Bugün vibratör dediğimizde kafamızda canlanan ürünler 1950’lerde ortaya çıktı, 1960’larda yaygınlaştı ve açık bir şekilde satılmaya başlandı. Fakat yine de tartışmalı ürünlerdi” diyor.
Bu tartışmalar uzun sürdü. Hatta bazı yerlerde bitmiş değil. Örneğin Alabama’da müstehcenlik yasaları hâlâ vibratörlerin reklamını ve satışını yasaklıyor.
1950’lerde üretilen bir vibratör, elektrikli süpürgenin ucuna takarak çalıştırılıyordu
Maines’in hikayesi günümüzde sıklıkla sorgulansa da, o teorisine hâlâ sadık. “Hipotezimin doğru olduğuna inanıyorum ve bunda yalnız değilim” diyor. Lieberman kendi araştırmalarının ortaya çıkardığı gerçeğin, doktorların nesiller boyunca histerik kadınları tatmin ettiğini ve sonunda yorgun düşen bileklerinin imdadına vibratörlerin yetiştiğini öne süren orijinal hikaye kadar akılda kalıcı olmadığını kabul ediyor.
King de “Bu hikaye insanlara çekici geliyor. Adeta bir porno filmi senaryosu gibi” diyor.
Hikayenin bu kadar çekici olması, bu medikal mastürbasyon teorisinin etkisinin böylesine yayılmasını sağladı.
20 yıl boyunca üniversitelerde öğretildi, akademik literatüre yerleştiği kabul edildi, medyada gerçekmiş gibi anlatıldı, sahnelerde ve beyaz perdelerde iyice popülerleştirildi.
Lieberman’ın dediği gibi, insanlar bir hikayenin gerçek olduğuna inanmak istediğinde, akademisyenler bile gerçekleri araştırmayı bırakabiliyor.
